Wybory w demokracji zobowiązaniem do odpowiedzialności
Komunikat Rady Konferencji Episkopatu Polski ds. Społecznych
z okazji rocznicy ogłoszenia encykliki Centesimus Annus
oraz w związku ze zbliżającymi się wyborami prezydenckimi w Polsce
W encyklice Centesimus Annus, którą Jan Paweł II ogłosił 1 maja 1991 roku, czyli na
początku transformacji społeczno-politycznej w Polsce, Ojciec Święty ukazał istotne
zasady funkcjonowania państwa demokratycznego. W kontekście zbliżających się
kolejnych wyborów prezydenckich, Rada Konferencji Episkopatu Polski ds.
Społecznych pragnie przypomnieć nauczanie papieża Polaka zawarte w tej encyklice,
ma ono bowiem wymiar uniwersalny i wciąż pozostaje aktualne i zobowiązujące.
W encyklice tej papież podkreśla: „Kościół docenia demokrację jako system, który
zapewnia udział obywateli w decyzjach politycznych” i kontrolowaniu własnych
rządów. Jednocześnie przestrzega, że demokracja nie może „sprzyjać powstawaniu
wąskich grup kierowniczych, które dla własnych partykularnych korzyści albo dla
celów ideologicznych przywłaszczają sobie władzę w państwie”. Demokracji nie
należy redukować wyłącznie do procedur wyborczych – trzeba dostrzec i
urzeczywistniać jej istotne strukturalne elementy (CA 46).
Zasadnicze elementy systemu demokratycznego, według Jana Pawła II, to:
1. Godność osoby ludzkiej
Pierwszym i podstawowym elementem systemu demokratycznego jest uznanie
i poszanowanie godności każdego człowieka. Autentyczna demokracja, która winna
być celem dążeń politycznych „możliwa jest tylko w oparciu o poprawną koncepcję
osoby ludzkiej”. Papież naucza: „pośród wszystkich stworzeń, tylko człowiek jest
osobą, podmiotem świadomym i wolnym, stanowiąc w ten sposób ośrodek i szczyt
wszystkiego, co istnieje na ziemi”. Osobie ludzkiej przysługuje więc najwyższy zakres
suwerenności i szacunku ze względu na to, kim jest. Systemy polityczne, które negują
godność osoby, najczęściej deformują istotę demokracji i przyczyniają się do
tworzenia współczesnych totalitaryzmów (CA 44).
2. Niezbywalne prawa człowieka
Wśród podstawowych praw człowieka, na pierwszym miejscu papież wymienia prawo
do życia, „którego integralną częścią jest prawo do wzrastania pod sercem matki od
chwili poczęcia”. Inne wymieniane prawa to: prawo do życia w rodzinie, prawo do
pracy, prawo do wolności religijnej i obywatelskiej. Realizacja tych praw jest możliwa
tylko w państwie praworządnym, gdzie „najwyższą władzę ma prawo, a nie samowola
człowieka”. Zatem, wymogiem demokracji jest „zdrowa teoria Państwa” (CA 44, 46).
3. Wolność i prawda
Papież przypominał, że Kościół zabiega o uznanie i uszanowanie wolności i prawdy.
Wolność jest w pełni dowartościowana jedynie poprzez przyjęcie prawdy. Wolność
bez prawdy traci swoją treść i prowadzi do chaosu moralnego. Taka wolność może
zniszczyć każde dobro wspólne i samego człowieka. (CA 46)
Papież podkreśla także, że podważanie roli i mocy obiektywnej prawdy może
skutkować poważnymi zagrożeniami dla życia politycznego, a zatem samej
demokracji. „Jeśli się nie uznaje prawdy transcendentnej, triumfuje siła władzy i każdy
dąży do maksymalnego wykorzystania dostępnych mu środków, do narzucenia
własnej korzyści czy własnych poglądów, nie bacząc na prawa innych”. Gdy nie uznaje
się prawdy o człowieku, „to życie publiczne ulega wpływom interesów i sił, a
demokracja traci sens”. Wówczas człowiek jest szanowany tylko na ile nie zagraża
egoistycznym celom innych osób (CA 44, 46, 47).
4. Troska o wartości i dobro wspólne
Podstawą systemu demokratycznego są wartości, które wynikają z poszanowania
godności osoby ludzkiej. Partie polityczne nie mogą stawiać siebie ponad
wartościami, nie uznając obiektywnego kryterium dobra i zła. W tym miejscu należy
przypomnieć słowa papieża: „Historia uczy, iż demokracja bez wartości łatwo
przemienia się w jawny lub zakamuflowany totalitaryzm” (CA 46).
Człowiek przeznaczony jest do życia wspólnotowego. Państwo jako wspólnota ludzi,
aby mogło się rozwijać, potrzebuje odpowiednich warunków. Szlachetne cele winny
być rozpatrywane i realizowane w oparciu o kryterium sprawiedliwości, prawdy, etyki
i godności człowieka, a nie według sprawczej i finansowej siły różnorakich grup czy
partii (CA 46).
Biorąc pod uwagę przemyślenia i rady papieża Jana Pawła II, w związku ze
zbliżającymi się wyborami na urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Rada
Konferencji Episkopatu Polski ds. Społecznych zachęca do jak najliczniejszego w nich
udziału tak, by w powszechny i odpowiedzialny sposób wskazać osobę godną tego
politycznie ważnego stanowiska. Katolicy, a także inne osoby, którym leży na sercu
dobro Ojczyzny, powinni w swoim akcie wyborczym kierować się zasadami, które
życie indywidualne i społeczne czynią godnym i szczęśliwym. Te zasady w swoim
nauczaniu wskazywał św. Jan Paweł II.
Pomocą w rozeznaniu, jak głosować, może być także przygotowane przez Radę KEP
ds. Społecznych Vademecum wyborcze katolika opublikowane na stronach
Konferencji Episkopatu Polski 21 września 2023 roku:
https://episkopat.pl/doc/214370.vademecum-wyborcze-katolika-dokument-rady-ds-
spolecznych-kep. Zachęcamy do zapoznania się z tym dokumentem.
Przypominamy również, że udział w wyborach jest nie tylko powinnością
obywatelską, ale też obowiązkiem katolika i każdego zatroskanego o dobro wspólne.
Bp Marian Florczyk
Przewodniczący Rady Konferencji Episkopatu Polski ds. Społecznych
